طرح پایش
مشارکت دانشگاه و مردم برای حل چالش بحران دریاچه ارومیه
" مطالعه و ارائه خدمات پایش پیشرفت اجرایی نمودن مصوبه کاهش 40 درصدی مصرف آب کشاورزی در استان آذربایجان غربی"
خشک شدن دریاچه ارومیه و تنزل آب‌های زیرزمینی منطقه حاکی از مشکلات تاریخی و مدیریتی مزمن در منطقه است. دانشگاه اروميه در دهه هاي گذشته به درياچه اروميه و حوضه آبريز آن به عنوان يكي از رسالتهاي محوري تحقيقاتي و پژوهشي نگريسته و برونداد اين نگرش سيستمي، انجام طرحهاي گوناگون تحقيقاتي و اجرايي، پايش و نظارت مستقيم بر پروژه هاي مختلف اجرايي در دست اجرا توسط دستگاههاي استاني و ملي، تاسيس پژوهشكده مطالعات درياچه اروميه، تعريف صدها پايان نامه تحصيلات تكميلي در حوزه هاي مختلف درياچه و در نهايت گسيل بخش عمده اي از هزينه انساني، نرم افزاري و سخت افزاري به مقوله درياچه اروميه بوده است.
طرح ملی و کلان پایش مصوبات ستاد احیا دریاچه ارومیه با تعامل و همکاری مشترک سازمانهای اجرایی استان در طول سال های 94 الی 99 توسط پژوهشکده مطالعات دریاچه ارومیه اجرا شده است. در این طرح که نوع خود در کشور بی سابقه است، با تشکیل گروههای تخصصی و بهره گیری از بیش از 70 متخصص منطقه و کشور در این پژوهشکده، دهها گزارش فنی حاوی نقاط قوت و ضعف پروژه های مصوب کارگروه ملی احیای دریاچه ارومیه و ارزیابی اثربخشی آنها ارائه شده است.
موافقت‌نامه "مطالعه و ارائه خدمات پایش پیشرفت اجرایی نمودن مصوبه کاهش 40 درصدی مصرف آب کشاورزی در استان آذربایجان غربی" به شماره قرارداد 12368/7000، مورخه 15/12/96، مابین دانشگاه شریف و دانشگاه ارومیه مبادله گردید. دانشگاه ارومیه مسئولیت اجرای این پروژه را به دکتر بهزاد حصاری از پژوهشکده مطالعات دریاچه ارومیه واگذار کرد و در این بین 6 کمیته اصلی مرتبط با موضوعات اصلی موافقت‌نامه و پروژه‌های در حال اجرای ستاد احیا دریاچه ارومیه در آذربایجان غربی، با ترکیب 2 استاد ، 11 دانشیار ، 23 استادیار ، 15 دانشجوی دکترا و 19 دانشجو ارشد و لیسانس و12 کارمند ستادی و تدارکاتی تشکیل گردید. طی سال 97 مجموعاً 73 جلسه تخصصی کارگروهها با دستگاه‌ها و جلسات داخلی تیم پایش و بالغ بر95 بازدید انجام و 16 گزارش اصلی و 10 موردمطالعه موردی توسط کارگروه‌های تخصصی تیم پایش تهیه گردید. عمده ماحصل این فعالیت‌ها، مستندسازی فعالیت دستگاههای اجرایی استان در پروژه‌های دخیل در بحث احیا دریاچه ارومیه از نظر اعتبارات، پیشرفت پروژهها، ارزیابی اثربخشی پروژهها بوده و در این بین با دستگاههای بازرسی و نظارتی استانی و ملی همکاری تنگاتنگی صورت گرفته است. با یک برنامه‌ریزی دقیق موارد و مسائل پروژهها به صورت مستند در زمان مقرر به ستاد احیا منعکس گردیده است. در کل ارزیابی دانشگاه نسبت به کل برنامه ستاد مثبت و توام با رضایتمندی است اگرچه چالش‌های اساسی نیز وجود دارد که در طرح مشابه بین‌المللی نیز قابل‌مشاهده است.
رئوس اصلی فعالیت مصوبات ستاد پایش پژوهشکده دریاچه ارومیه
- برنامه ریزی، ساماندهی و ظرفیت سازی
- همکاری و هماهنگی با حوزه ستادی دبیرخانه کارگروه و دفاتر استانی
- همکاری و مشارکت در شناسایی ریشه یابی مسائل و مشکلات دستگاه های اجرایی و ارائه راهحلهای پیشنهادی و نظارت بر حسن اجرای راهکارهای 27 گانه کارگروه ملی نجات دریاچه ارومیه
- سنجش اثربخشی و ارائه گزارش تحلیلی اثربخشی و حسن اجرای پروژهها
- مطالعه و اعلام نظر در خصوص گزارشات و موضوعات فنی
- بازنگری برنامه های دراز مدت، میان مدت و برنامه عملیاتی سالانه دستگاههای اجرایی
اعضای اصلی تیم تخصصی ستاد پایش پژوهشکده دریاچه ارومیه
- دکتر بهزاد حصاری، مجری و مسئول تیم پایش دانشگاه ارومیه
- دکتر کامران زینال زاده، ریاست پژوهشکده مطالعات دریاچه ارومیه
- دکتر حجت احمدی، مدیر کارگروه تخصصی سازه و رودخانه
- دکتر سینا بشارت، مدیر کارگروه تخصصی آب و کشاورزی
- دکتر مجید منتصری، مدیر کارگروه تخصصی منابع آب
- دکتر بهمنش ، مدیر کارگروه آب و فاضلاب
- دکتر هیراد عبقری، مدیر کارگروه تخصصی منابع طبیعی و محیط زیست
- دکتر بهنام حبیب زاده ، مدیر کارگروه فرهنگی و اجتماعی
- دکتر رضایی چیانه ، مدیر کارگروه ترویج و زراعت
- دکتر وحید رضا وردی نژاد ، دکتر محمد همتی ، همکاران محترم از سایر تخصص ها و گروههای آموزشی و پژوهشی، دانشجویان ارشد و دکترا و .... بالغ بر 70 متخصص اعضای اصلی کارگروهها را تشکیل می دادند. ضمنا نیروهای تدارکات 15 نفره نیز امورات تشکیل جلسات تخصصی را پشتیبانی می کردند.
دست آوردهای اصلی پایش تا سال 98 :
- بررسی و مستندسازی 120 گزارش پایش پروژه های ستاد از نظر اثربخشی ، عملکرد مالی و ... بعنوان مرجع رسمی
- مشارک واقعی در احیا دریاچه، کمک به دستگاه های دولتی، اخذ اعتبارات برای استان، مشارکت در یک طرح بین المللی و کمک برای یک مشکل ملی، کسب اعتبار دانشگاهی در بین دانشگاه های منطقه، همکاری با مراکز و دانشگاه های معتبر ملی، کسب طرح نمونه کشوری وزارت علوم، جلب سایر طرح ها و ...
- یک کار تیمی بزرگ: از سطوح مدیریتی تا مالی، تنطیم جلسات، کنفرانس ها، برنامه ریزی کار، مسائل بیمه، پرداخت حق الزحمه ها و .... (بالغ بر 80 نفر در دانشگاه ارومیه درگیر پایش و مطالعه بودند)، تربیت دانشجو ها در عرصه های واقعی، جلسات تخصصی برای هر آیتم و هر موضوع
- رویکرد اصلی: توجه به کارهای متعارف و راه حل های شناخته شده با ظرفت بومی
- برنامه ریزی اصولی کار (سیستماتیک ) دارای کنترل بالادستی و پائین دستی
- ارتقاء هماهنگی بین دستگاهی با نگرش سیستمی
- پایش و مونیتوریگ کارها و اعتبارات برای اولین بار توسط دانشگاه ها
- رسیدن از مزرعه پایلوت به دشت پایلوت و سبد پروژه
- برنامه ریزی رهاسازی آب از سد ها بصورت بهنگام
- راه اندازی تحویل حجمی بصورت کارتی در چند دشت بزرگ استان
- ایجاد زیرساخت های اطلاعاتی، کاداستر و GIS سازمانی
- کار با تیم های خارجی حرفه ای و ظرفیت سازی منطقه ای
- اجرائی کردن کاهش آب کشاورزی (آب های سطحی تا 40 %)
- مهار و تثبت گرد و غبار در کانون های بحرانی مثل جبل، سپرغان و ... و موفقیت اصلی در قرق
- 250 کیلومتر لایروبی رودخانه ها از عرض 20 متر تا بیش از 150 متر
- نصب 4500 کنتور هوشمند مصرف آب در بخش کشاورزی
- انسداد 2000 چاه غیر مجاز
- تکمیل و تجهیز 10 سر دهنه در باراندوز
- راه اندازی 10 ایستگاه هیدرومتری و تجهیز پیزومترهای چند دشت مهم
- تجهیز 52000 هکتار اراضی به سیستم آبیاری تحت فشار در حدود 20000 طی 4 سال در کل استان تا سال 1392 (خصوصا از خرده مالکی به پروژه های تجمیع آبیاری تحت فشار و مدیریت شبکه های فرعی پایاب سد ها)
- منتفع شدن 180000 نفر از شبکه آب و فاضلاب در 9 شهر (حدود 30 % هزینه ستاد احیا بالغ بر 1000 میلیارد تومان)
- ...
در نهایت، ضمن تشکر از همه کسانی که صادقانه در احیا دریاچه ارومیه تلاش کرده اند و با سپاسگزاری از همه اعضای تیم پایش، بنظر می رسد یکی از موفق ترین تلاش های دانشگاهی برای حل یکی از پیچیده ترین و بزرگترین چالش های زیست محیطی کشور در قالب اصلاح ساختارها و فرایند های چالش مزمن آب کشور در این طرح انجام شد و توصیه می گردد این تلاش ها تدوین شده و این چارچوب برای سایر مناطق بحرانی در کشور و مناطق مشابه دنیا تعمیم و مورد استفاده قرار گیرند.
برای حل مشکلات بزرگ، تلاش منسجم، برنامه ریزی دقیق، اتحاد و عزم و اراده راستین لازم است.
به امید روزی که دریاچه ارومیه احیا و پر از زندگی شود...
